Willem Biesot over mentale weerbaarheid bij brandweer

Willem Biesot van De Zwerm Groep werkt al jaren als trainer en procesbegeleider voor de brandweer in verschillende veiligheidsregio’s. ‘Mentale weerbaarheid’ is een van de thema’s die hij met teams uitwerkt. Wat ziet Biesot bij brandweerorganisaties gebeuren? En hoe maakt hij de medewerkers mentaal weerbaar? Een gesprek over geknakte, onderkoelde, stoïcijnse en veerkrachtige brandweerlieden. “Waarom raakt de een getraumatiseerd en de ander niet?”

Brandweermannen en -vrouwen worden tijdens hun werk vaak keihard met de realiteit geconfronteerd. Ze zijn getuige van de meest gruwelijke ongelukken en moeten omgaan met de meest heftige en rauwe emoties. Blijf dan maar eens mentaal weerbaar, emotioneel veerkrachtig, goedgemutst en onbewogen. Welnu, dat lukt niet altijd. Extra training en begeleiding zijn nodig om mensen weer in hun kracht te zetten.

Mensen mentaal weerbaar maken is de passie van Willem Biesot van het Haagse coachingscollectief De Zwerm Groep. Biesot omschrijft mentale weerbaarheid als “het vermogen om op te veren na een moeilijke situatie”. Bij de brandweer zijn moeilijke situaties vaak zelfs levensbedreigend: giftige stoffen inademen waar je doodziek van kunt worden, een slachtoffer uit een autowrak zagen, een kind uit een brandend gebouw zien springen… iedereen snapt dat zulke gebeurtenissen enorme impact hebben. Brandweerregio’s hebben daarom behoefte aan begeleiding van iemand die hun pijnpunten door en door kent. Hoe pakt Biesot dit aan?

Gedrag en functioneren

Biesot is een graag geziene gast in een heleboel brandweerregio’s in heel Nederland. Hij is breed inzetbaar. Op projectbasis verzorgt hij assessments voor de selectie van nieuwe personeel. In rollenspellen en oefeningen zoomt hij dan in op kracht, lenigheid, uithoudingsvermogen en psychische veerkracht. Biesot: “In die trainingen zetten we individuele capaciteiten van mensen onder druk. Dan zien we duidelijk waar ze goed in zijn, wie ontwikkelbaar is, en van wie we maar beter afscheid kunnen nemen.”

Er zit altijd een stukje humor in zijn trainingen. “Niet afknijpen maar uitdagen”, noemt hij dat zelf. In al zijn trainingen wordt gelachen. Biesot leidt brandweermensen op tot fysieke trainers en sportleiders (“sporten is een fantastische uitlaatklep”) en geeft trainingen ‘leiderschapsontwikkeling’ voor het middenkader. Daarbij maakt hij graag gebruik van zelfgemaakte videopnames van in scène gezette incidenten. De beelden worden uitvoerig geanalyseerd.

Sinds 2014 is Biesot ook belast met het thema ‘agressie regulering’. Daaruit vloeide ‘mentale weerbaarheid’ voort, een training waarvoor verschillende regio’s hebben ingetekend. Teams van zes tot vijftien mensen nemen deel aan de groepstrainingen (vrijwilligers èn professionals), waarin een belangrijke rol is weggelegd voor het opbouwen van vertrouwen. De gekozen aanpak ontstaat altijd uit ‘co-creatie’ met de betreffende organisatie. Wat is het probleem? En welke inhoud hoort daarbij? Biesot: “In zijn algemeenheid kun je zeggen dat ik mensen inzicht geef in hun gedrag en functioneren. Ik maak hen bewust van de signalen die hun lichaam afgeeft. Ik laat zien hoe emoties werken en hoe je daarmee omgaat.”

Proces in stappen

Om uit te leggen wat hij precies verstaat onder mentale weerbaarheid, tekent Biesot een kromme met een normale verdeling (klokkromme) in een grafiek met een x- en y-as. Het hoogste punt is het moment van het incident (stel: bewoners redden uit een brandend huis). De inzet van de training is ‘optimaal presteren’ tijdens het incident. Maar ook de aanloop naar het incident speelt een rol, evenals het verwerkingsproces achteraf. In chronologische volgorde: Wat heeft die persoon de dagen ervoor meegemaakt? Neemt hij of zij tijdens het incident de juiste beslissingen? Welke copingstijl wordt gebruikt om het incident te verwerken?

Biesot legt uit: “Als mensen veel stress hebben gehad vooraf, is de kans groter dat ze tijdens het incident vechten, vluchten of bevriezen. Dat is niet wat we willen. Langdurige stress moeten ze melden aan hun leidinggevende, die hen zo nodig in bescherming kan nemen. We leren mensen ook om hun lichaam te voelen en stressniveau’s te herkennen, want dan nemen ze betere beslissingen tijdens het incident. Kijk, soms moet je even tijd nemen om te herpakken. Een ademhalingsoefening kan goed zijn om vanuit paniek over te schakelen op het denkende brein. (In kritische situaties hebben de hersenen zuurstof nodig.) En soms is een gesprek met collega’s het beste. Zetten we de hoogwerker in of het springkussen? Dit kun je ook visualiseren. In de training komt alles aan bod.”

Achteraf moet alle ‘ellende’ dus weer verwerkt worden. Biesot: “Daarvoor zoomen we in op copingstijlen: automatische reacties van mensen op wat ze hebben meegemaakt. Automatische reacties zijn er in allerlei soorten en maten. Je kunt een vervelende herinnering negeren, loslaten of actief aanpakken, je kunt emoties uitvergroten of juist relativeren, je kunt afleiding zoeken of steun bij je collega’s. Wat het best werkt is voor iedereen en in elke situatie anders. De meeste mensen gebruiken verschillende copingstijlen door elkaar heen. Geen enkele stijl is altijd effectief. Soms is loslaten het beste. Hoe beter mensen hun copingstijlen hanteren, hoe sneller ze hun mentale veerkracht herwinnen.”

Reageren op prikkels

Een grote inspiratiebron voor Biesot is prof. dr. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit. Scherder legt in buitengewoon vermakelijke hoorcolleges voor de Universiteit van Nederland en DWDD haarfijn uit wat stress is en hoe je ermee kunt omgaan om stresshormonen als noradrenaline en cortisol geen groter ‘podium’ te geven dan ze verdienen. Scherder breekt een lans voor bijvoorbeeld bewegen, muziek luisteren, sociale contacten aangaan en nieuwe gedragspatronen aanleren (“uit je comfortzône”) om weer in balans te komen. Dat verhaal geldt natuurlijk ook voor brandweermensen.

Biesot concludeert: “Mentale weerbaarheid is iets dat voortdurend verandert. Vandaag kun je meer aan dan gisteren. Mijn boodschap? Oordeel niet te snel zodra iemand in een defense schiet. Serveer elkaar niet meteen af als onbekwaam. Blijf vertrouwen geven want er kan meer aan de hand zijn. Het is een biochemisch proces, dat heb je lang niet altijd in de hand. Een voorbeeld? Bij mijzelf is de geur van verwelkte bloemen al genoeg om aan begrafenissen te denken. Reageren op prikkels werkt bij iedereen anders. De een raakt getraumatiseerd na een heftig incident, de ander niet. De een breekt al na een kritische opmerking, de ander is stoïcijns en kan alles aan. Weet dat van jezelf. Onze trainingen bewijzen dat zelfreflectie is aan te leren.”

Meer informatie over de auteur of De Zwerm Groep?

Wil u meer informatie over of artikelen van Willem Biesot? Of wilt u op de hoogte worden gehouden over activiteiten van De Zwerm Groep middels onze nieuwsbrief?

Wil u dat wij contact met u opnemen? Laat dan u gegevens achter.